Ciekawe teksty o Przedwojennej Warszawie

Dzieje Przedwojennej Warszawy
Historia Przedwojennej Warszawy w skrócie

NASTĘPNY...

W pierwszych wiekach państwa polskiego Warszowa, bo tak była wówczas nazywana, stanowiła jedynie małą osadę, a później siedzibę Książąt Mazowieckich. W czasach, gdy centrum Polski skupiało się wokół Gniezna i Poznania, nikt by nie podejrzewał, że za 500 lat stolicą będzie miasto położone w krainie mazowieckiej. W miarę podbojów nowych ziem stolicę przeniesiono do Krakowa i wydawało się, że jest to miejsce idealne dla Królów Polski. Do Krakowa przyjeżdżali najwybitniejsi artyści, budowniczowie i Dworzanie. Mimo uroku i dość dobrego położenia sytuacja polityczna zmusiła ówczesnego Króla Zygmunta III Wazę do przeniesienia stolicy. Chodziło o Unię Lubelską, dzięki której ziemie królestwa znacznie się powiększyły. Na nową stolicę wybrano właśnie Warszawę, gdyż była znacznie bliżej Litwy, a warszawski zamek będący domem Książąt Mazowieckich znakomicie nadawał się dla Króla. Oczywiście wcześniej przebudowano go jeszcze. Na pamiątkę Unii, która dała Warszawie stołeczność –w hołdzie dla polskiego Monarchy utworzono wysoką kolumnę i ustawiono ją tuż przed gmachem Zamku Królewskiego na Zamkowym Placu a kilkaset lat później na południowym krańcu miasta utworzono Plac Unii Lubelskiej. W 1596 roku Warszawa stała się centrum Wielkiej Rzeczypospolitej, której granice w XVI wieku rozciągnęły się od Bałtyku aż po Morze Czarne. Odtąd miasto było gwarantem niepodległości wszystkich ziem polskich. Z tego powodu często napotykała na ataki ze strony sąsiadów począwszy od wojny Trzydziestoletniej, Potopu Szwedzkiego czy najazdów tureckich, a skończywszy na Powstaniach, Listopadowym i Styczniowym, Cudzie na Wisłą i ostatecznie brutalnym ataku wojsk Niemieckich i Radzieckich podczas II wojny światowej. Warszawa przetrwała niemal wszystko, z wyjątkiem hitlerowskiej okupacji i radzieckiego komunizmu, który zupełnie zniszczył stolicę Polski. Mimo trudności od XVI wieku Warszawa rozwijała się bardzo szybko, powstał tu Pałac w Wilanowie, Zamek Ujazdowski czy Pałac Saski, będący siedzibą m.in. Augusta II Mocnego i jego syna. Rozwój miasta nieco spowolnił w XIX wieku, w czasie zaborów, ale Zabór Rosyjski był na tyle luźny, że Warszawa nie przestała pełnić funkcji stolicy Narodu. Namiestnicy Carscy i prywatni właściciele działek bardzo przyczynili się do rozwoju miasta, i do powstania wielu ciekawych architektonicznie obiektów, właśnie takich, które sprawiły, że Warszawa w dwudziestoleciu międzywojennym mogła stać się miastem prawdziwie wielkomiejskim, pełnym secesyjnej architektury. Oczywiście przy zachowaniu ładu przestrzennego. Człowiekiem, który dbał o Warszawę w sposób szczególny był Sokrates Starynkiewicz, to on stworzył w mieście system kanalizacyjny i stację filtrów. Stworzył także sieć elektrycznych tramwajów miejskich, które pojawiły się na ulicach Warszawy już w 1904 roku. Na początku XX wieku, zbudowano w centrum wiele wysokich wielkomiejskich kamienic, jak choćby Hotel Bristol czy Polonia. To właśnie wtedy rozwój Warszawy nabrał zupełnie nowego znaczenia. Miasto wręcz kwitło, było niesłychanie piękne, pełne eleganckich zieleńców, niesamowicie wielokulturowe i kosmopolityczne. Ciągle pięło się w górę, by w końcu w latach 30., korzystając z odzyskania przez Polskę niepodległości, z pomocą niezwykle charyzmatycznego prezydenta Starzyńskiego, stać się wielką metropolią na skalę europejską, którą zwano „Paryżem Północy”. W okresie międzywojennym Warszawa zyskała m.in. kilka nowych dzielnic mieszkalnych, jak Mokotów, Żoliborz czy Bielany. Asfaltowano ulice, zbudowano nowe lotnisko na Okęciu oraz linię średnicową, łączącą brzegi Wisły – inauguracyjny przejazd odbył się w 1933 roku. Ludność Warszawy w latach 1920-1939 wzrosła z 900.000 do ponad 1.300.000 mieszkańców, z czego aż jedną trzecią stanowili Żydzi. Miasto było wówczas największym skupiskiem ludności żydowskiej w Europie. W latach 30. przy Placu Napoleona powstał najwyższy apartamentowiec w ówczesnej Europie - Prudential. Na jego dachu w 1939 roku przeprowadzono udane eksperymenty z sygnałem telewizyjnym. Fotografie Warszawy i filmy z 1936 roku oraz późniejsze świadczą o tym, że stolica była wielkim morzem wspaniałej architektury, w dodatku niezwykle gęstej. W latach 20. Planowano w Warszawie wybudować 5 linii metra, które miałoby połączyć całe centrum przedwojennej stolicy. Niestety ten i wiele innych planów legło w gruzach wraz z wybuchem katastrofalnej w skutkach II wojny światowej. Dziś po Dawnej Warszawie pozostały tylko pojedyncze miejsca, pocztówki, fotografie, filmy, teksty, jak na przykład „Lalka” Bolesława Prusa, piosenki, chociażby Mieczysława Fogga oraz ludzkie wspomnienia i opowiadania. Nasza strona przypomni Wam o Starej Warszawie. Zapraszamy Was do oglądania zdjęć i filmów w profilu na Facebooku oraz na Youtube – wystarczy wpisać „Przedwojenna Warszawa” lub „Warszawa Przedwojenna”. Polecamy także teksty o Starej Warszawie, które znajdziecie na naszej stronie.


Pozdrawiamy po warszawsku,

Zespół „Warszawa Przedwojenna”

POWRÓT...

Kataklizm II wojny światowej w Warszawie
Dzieje stolicy podczas okupacji niemieckiej.

NASTĘPNY...

KAMPANIA WRZEŚNIOWA

1 września 1939 Niemcy rozpoczynają II wojnę światową, atakując Polskę. Już od samego początku ofensywa Trzeciej Rzeszy jest szybka i szczególnie okrutna. Niemcy używają podczas najazdu na Polskę strategii tzw. Wojny Błyskawicznej, polegającej na jednoczesnym zmasowanym użyciu czołgów, lotnictwa i artylerii.Niemal od razu rozpoczyna się atak na Warszawę. Pierwsze niemieckie bomby nie uderzają w Wojsko Polskie, a w ludność robotniczą na Woli i Rakowcu. Okupant stosuje skrajnie niehonorowe i bandyckie metody walki, bombarduje Zamek Królewski i kościoły, zabija cywilną ludność. Przez 28 dni Warszawa doświadcza huraganowego wręcz bombardowania, podczas którego ulega zniszczeniu aż 12% stanu miasta.Hitlerowcy chcą za wszelką cenę zniszczyć polskość, której sercem jest stolica. Podczas kampanii wrześniowej prezydent Warszawy Stefan Starzyński nie ewakuuje się wraz z rządem, tylko zostaje w stolicy. We wrześniu dowodzi centrum obrony stolicy. Niestety po kapitulacji miasta zostaje złapany przez hitlerowców i wywieziony do obozu koncentracyjnego Dachau. Tam ginie. W samej Warszawie podczas Kampanii Wrześniowej ginie 12 tyś. Polaków z czego aż 10 tyś. to ludność cywilna. Pod koniec września miasto poddaje się. Miesiąc po akcie kapitulacyjnym, stolica wraz z dużą częścią Polski zostaje zagarnięta przez Generalnego Gubernatorstwo SS. Zachodnie ziemie Polski zostają włączone do III rzeszy, zaś wschodnie są pod kontrolą Związku Sowieckiego

POLITYKA OKUPACYJNA NIEMIEC, NISZCZENIE INTELIGENCJI NARODU, PALMIRY

Życie w okupowanej Warszawie jest szczególnie ciężkie. Poza bezprawnymi konfiskatami majątków, czy wywózkami ludności na roboty przymusowe do III Rzeszy, od maja 1940 roku trwa zbrodnicza akcja AB, czyli „Nadzwyczajna akcja pacyfikacyjna” której celem jest zniszczenie polskiej inteligencji. Motywy tych działań przedstawia zdanie Adolfa Hitlera z 1939 roku: „Tylko naród, którego warstwy kierownicze zostaną zniszczone da się zepchnąć do roli niewolników”. 20 i 21 czerwca 1940 roku Niemcy rozstrzeliwują w lesie Palmirskim 358 osób, wśród ofiar jest między innymi były marszałek sejmu Maciej Rataj i złoty medalista olimpijski Janusz Kusociński. W sumie w Palmirach ginie około 1700 wybitnych Polaków.


PLAN PABSTA, CZYLI PRÓBA STWORZENIA NIEMIECKIEGO MIASTA WARSCHAU

Oprócz akcji pacyfikacyjnej Niemcy mają szereg innych zbrodniczych pomysłów. Niemal od razu po zajęciu stolicy okupant wykonuje projekt tzw. Planu Pabsta, czyli nazistowskiego założenia urbanistycznego, które przewiduje redukcje milionowej metropolii do 130 tysięcznego miasta prowincjonalnego. Na lewym brzegu Wisły w nowo wybudowanym mieście Warschau miało mieszkać 100 tysięcy Niemców, a na prawym brzegu 30 tysięcy polskich robotników pracujących dla nich. Jednym z ważniejszych założeń Planu Pabsta jest zburzenie Zamku Królewskiego i zbudowaniena jego miejscu hali ludowej partii nazistowskiej NSDAP z niemiecką statuą zamiast kolumny Zygmunta III Wazy. Na szczęście plan nigdy nie zostaje zrealizowany w całości, natomiast milionowa Warszawa rzeczywiście zostaje niemal doszczętnie zniszczona podczas II wojny światowej.

GETTO ŻYDOWSKIE

Od października 1939 Niemcy zaczynają prześladować warszawskich Żydów. Konfiskują ich przedsiębiorstwa, zakazują zmiany miejsca pobytu i korzystania z komunikacji publicznej. W 1940 roku tworzą specjalne getto w rejonach zamieszkiwanych przez ludność pochodzenia żydowskiego. Do getta przesiedlani są wszyscy Żydzi z Mazowsza i nie tylko. Docelowo przebywa tam około 450 tyś ludzi. Za opuszczenie getta grozi kara śmierci bez wyroku. W getcie Żydzi muszą nosić na ramieniu opaskę z gwiazdą Dawida. Brakuje tutaj wody i pożywienia, nie ma też pomocy lekarskiej. Tę sytuację dobrze opisują świadkowie tamtych wydarzeń m.in. Marek Edelman, jeden z przywódców żydowskiego ruchu oporu: „Nędza jest tak wielka, że ludzie umierają z głodu na ulicach. Codziennie (…) zakłady pogrzebowe zbierają z ulic setki trupów (…) szeregi wozów, naładowane trupami, jadą ulicami” W warszawskim getcie do 1942 roku umiera z głodu i na skutek chorób 100 tysięcy ludzi. Potem Hitlerowcy regularnie wywożą pozostałych Żydów do obozu zagłady w Treblince, gdzie następnie uśmiercają ich w komorach gazowych i palą ich ciała w krematoriach. 19 kwietnia 1943 roku niemieckie oddziały przystępują do likwidacji getta. Na wieść o tym wybucha tu powstanie. Przez prawie dwa miesiące tysiące słabo uzbrojonych ludzi prowadzi heroiczną walkę. Nie o zwycięstwo, lecz o godną śmierć. Powstanie kończy się klęską, a jego przywódcy popełniają samobójstwo. Wkrótce potem Niemcy mordują ostatnich mieszkańców. 16 maja wysadzona zostaje Wielka Synagoga na Tłomackiem. Następnie cała reszta getta. Pod koniec wojny dzielnica żydowska w Warszawie właściwie nie istnieje, wszędzie leżą gruzy. Getto o powierzchni 4 km kwadratowych zostaje całkowicie zrównane z ziemią.

ŁAPANKI I EGZEKUCJE ULICZNE, PAWIAK, , KUTSCHERA

W 1943 roku do Warszawy przybywa wyjątkowo okrutny dowódca SS Franz Kutschera. Podczas jego rządów mają miejsce liczne łapanki i egzekucje ludności cywilnej. Wielu więźniów politycznych zostaje wywieszonych na ulicach miasta. W grudniu tego samego roku sąd Polskiego Państwa Podziemnego wydaje na Kutscherę wyrok śmierci, zostaje on wykonany przez AK. W odwecie za śmierć swojego dowódcy Niemcy mordują 300 Polaków.

RZEŹ WOLI I OCHOTY, POWSTANIE WARSZAWSKIE,.

Korzystając z osłabienia sił niemieckich za sprawą działań aliantów, w 1944 roku Armia Krajowa rozpoczyna intensywne przygotowania do akcji sabotażowo dywersyjnej pod kryptonimem „Burza”, która zakłada w miarę przesuwania się frontu na zachód uderzanie w wycofujące się oddziały niemieckie oraz opanowywanie odzyskanego terenu przez polskie struktury administracyjne. Powstanie Warszawskie to jeden z elementów akcji „Burza”. 1 sierpnia 1944 roku na wieść o wybuchu powstania, 900 tysięczną ludność Warszawy ogarnia euforia. Legalne stają się polskie gazety, nadaje polska rozgłośnia radiowa, wracają polskie nazwy, flagi i język. W pierwszej fazie, powstańcom udaje się opanować sporą część miasta, mają element zaskoczenia - do 4 sierpnia wyzwalają niemal całą Warszawę, niestety nie na długo. Już 5 sierpnia mimo dużego osłabienia, oddziały niemieckie przystępują do przeciw-uderzenia od zachodu, atakując Ochotę i Wolę. Wykonując zbrodniczy rozkaz Hitlera nakazujący zabijanie każdego mieszkańca Warszawy, oddziały pacyfikujące Ochotę dopuszczają się licznych zbrodni na cywilnej ludności, zaś na Woli prowadzona jest akcja eksterminacyjna. Tutaj rozgrywa się prawdziwa rzeź. W ciągu zaledwie jednego dnia Niemcy mordują kilkadziesiąt tysięcy ludzi. Nie oszczędzają nawet szpitali, w jednym z nich rozstrzeliwują 1200 osób, w tym ciężko chorych pacjentów, pielęgniarki, lekarzy chirurgów i cały personel. Ich ofiarą padają również kościoły. W parafii ewangelickiej na Lesznie mordują nawet księży. Piąty sierpnia zostaje nazwany czarną sobotą, ponieważ tego dnia traci życie ponad 20 tysięcy mieszkańców Warszawy. W sumie w rzezi Woli ginie 50 tysięcy ludzi. W tym czasie wojska sowieckie są obecne na warszawskiej Pradze. Nie pomagają jednak powstańcom i zostawiają ich los w rękach nazistów. Do Warszawy wkraczają dopiero po zakończeniu walk. W celu pacyfikacji powstania Niemcy organizują 40 tysięczne regularne wojsko. Oprócz uzbrojenia ma ono także liczebną przewagę. Poza tym miasto jest stale bombardowane przez Luftwafe. W sierpniu wojska niemieckie terroryzują Wolę i Starówkę. Na początku września obszar opanowany przez powstańców zostaje ograniczony jedynie do śródmieścia. Wtedy jednemu z batalionów powstańczych, pod osłoną nocy i w mundurach niemieckich - udaje się przedostać ze Starego Miasta przez Ogród Saski do Śródmieścia gdzie może dalej walczyć. Tutaj sytuacja powstańców jest szczególnie trudna, odcięci ze wszystkich stron z trudem znajdują wodę i pożywienie. Brakuje im też amunicji, przez co ich szanse na zwycięstwo są znikome. Jednak dzięki zajęciu kluczowych pozycji jak między innymi budynek PAST-y przy świętokrzyskiej, powstanie trwa jeszcze ponad miesiąc. W połowie września, w wyniku starań rządu RP na uchodźstwie, z Włoch nad Warszawę lecą samoloty alianckie, aby wyposażyć powstańców w broń. Niestety większość zrzutów nie trafia do śródmieścia. Walka staje się coraz bardziej dramatyczna. Nieliczni polscy żołnierze starają się wesprzeć powstańców i przechodzą kanałami do śródmieścia lub desantują się zza Wisły. Mało to jednak pomaga i w końcu po żywiołowych bombardowaniach i zajęciu niemal wszystkich pozycji powstańczych przez Niemców, zostaje podjęta decyzja o kapitulacji powstania. Wydaje ją sam generał Bór-Komorowski. Powstanie Warszawskie kończy się trzeciego października. Podczas 63 dni walk życie traci 300 tysięcy ludzi. Ponad pół miliona zostaje przymusowo wywiezionych przez Niemców, część z nich trafia do obozów koncentracyjnych. Teraz wśród gruzów Warszawy znajduje się już tylko tysiąc osób.

INTENSYWNE WYNISZCZANIE ZABUDOWY MIASTA

Po zdławieniu powstania Niemcy próbują dokończyć dzieło niszczenia zabudowy stolicy i dać w ten sposób zastraszający przykład dla całej Europy. Każdego dnia 150 samolotów startuje z lotniska na Okęciu aby zrzucić bomby na Warszawę. Niemcy wysadzają ogromną większość świątyń, muzeów i teatrów, a w końcu Zamek Królewski i Pałac Saski. Kiedy wojska niemieckie ostatecznie opuszczają Warszawę w styczniu 1945 roku, większość przedwojennej zabudowy stolicy właściwie nie istnieje, a z obiektów zabytkowych świadczących o 600 letniej historii miasta ostaje się zaledwie 3 %.

PODSUMOWANIE STRAT W LUDZIACH, KULTURZE I MAJĄTKU WARSZAWY

Oto zdjęcie lotnicze międzywojennej Warszawy z 1920 roku, a to ulice w centrum miasta.
Czyż nie są piękne i eleganckie? Taka właśnie była kiedyś Warszawa, której klimat i styl przyrównywano do Paryża. Mnóstwo secesyjnych kamienic, stylowe latarnie i przepiękne skwery, a w środku serce i forum miasta - Ogród Saski i Plac Teatralny. Stolica Polski stanowiła ważne centrum kulturalne, znane i cenione w całej Europie.Niestety tamto miasto na zawsze odeszło i już nigdy nie wróci. Zniszczyli je hitlerowcy, mordując przy tym znaczną część mieszkańców i kradnąc lub dewastując bezcenne dzieła sztuki. Dzisiaj straty poniesione przez Warszawę w kataklizmie II wojny światowej szacuje się na około 45 miliardów dolarów. Nawet gdyby Niemcy spłacili ten dług, to w żaden sposób nie zrekompensowało by to cierpienia ludzi żyjących w czasach tego potwornego kataklizmu.

Miejmy nadzieję, że coś tak strasznego nigdy więcej się nie wydarzy.